Selen jest pierwiastkiem, o którym nie mówi się zbyt wiele. Tymczasem jego znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu jest niebagatelne. Chroni on przed stresem oksydacyjnym, zmniejsza ryzyko rozwoju raka, jest ważny dla płodności, pracy tarczycy i zdrowia psychicznego. Czym skutkuje niedobór selenu? Jakie objawy sugerują, że mamy go za mało?
Selen i jego właściwości oraz źródła pokarmowe
Selen to pierwiastek śladowy należący do grupy niemetali. Zalicza się go do tlenowców. Odkrycie selenu jest datowane na rok 1817, a dokonał go pochodzący ze Szwecji chemik Berzelius. Co ciekawe, aż do połowy XX wieku uważano, że jest to minerał o wyłącznie toksycznym działaniu. Wszystko się zmieniło po przeprowadzeniu badań nad szczurami cierpiącymi na martwicę wątroby. Okazało się, że po podaniu zwierzętom drożdży Saccharomyces, bogatych w selen, rozwój choroby znacznie się spowolnił. To utwierdziło badaczy w przekonaniu, że selen może mieć pozytywne znaczenie dla żywych organizmów.
Najbogatsze w ten minerał są orzechy brazylijskie. Dobrym źródłem selenu w diecie jest także mięso, podroby, ryby (zwłaszcza łosoś, tuńczyk) i owoce morza. Mają go w sobie także jajka, mleko i drożdże. Sporą ilość zawierają produkty zbożowe.
Wpływ selenu na organizm człowieka
Selen wpływa na wiele procesów w naszych organizmach i ma duże znaczenie dla funkcjonowania licznych narządów i układów. Jest silnym przeciwutleniaczem, a jego odpowiednia ilość może zapobiec wielu schorzeniom lub spowolnić ich rozwój. Potwierdzają to liczne badania, gdyż pierwiastek znajduje się w kręgu zainteresowań wielu naukowców.
Oto najważniejsze funkcje selenu w ludzkim organizmie:
- wpływa na prawidłową odpowiedź układu odpornościowego na zagrożenia,
- jako silny przeciwutleniacz chroni komórki ciała przed stresem oksydacyjnym,
- pomaga spowolnić procesy starzenia i dłużej zachować młodość,
- korzystnie wpływa na nastrój, pracę mózgu i czynność neuroprzekaźników,
- jest niezbędny dla prawidłowej pracy i odpowiedniej aktywności tarczycy,
- zapewnia prawidłowy przebieg procesu spermatogenezy, jest ważny dla płodności,
- wykazuje działanie przeciwnowotworowe i detoksykacyjne,
- zmniejsza ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym zawału.
Jak widać, bez regularnej podaży tego pierwiastka trudno byłoby cieszyć się dobrym zdrowiem. Kluczowe jest jednak utrzymanie jego optymalnego poziomu, ponieważ zarówno niedobór selenu, jak i jego nadmiar mogą być niebezpieczne i szkodliwe.
Jakie są objawy niedoboru selenu?
Zbyt mała ilość selenu w organizmie niesie wiele zagrożeń, wpływając negatywnie na pracę tarczycy, mózgu, serca czy systemu immunologicznego. Warto zdawać sobie sprawę, jakie symptomy mogą sugerować niedobór tego minerału.
Objawy, które mogą świadczyć o zbyt niskim poziomie selenu:
- obniżenie odporności, większa podatność na infekcje,
- zaburzenia funkcjonowania tarczycy,
- wypadanie włosów, łamliwość paznokci,
- złe samopoczucie, pogorszenie nastroju, słabsza koncentracja,
- obniżona płodność u mężczyzn, trudności z donoszeniem ciąży u kobiet,
- szybsze starzenie się skóry, problemy skórne,
- osłabienie mięśni, szybsza męczliwość.
Powyższe objawy są dość niespecyficzne i mogą dotyczyć również niedoborów innych substancji. Dlatego jeśli organizm daje nam sygnały z powyższej listy, warto sprawdzić w laboratorium poziom selenu. Pamiętajmy, że przed wdrożeniem ewentualnej suplementacji najlepiej jest udać się z wynikiem do lekarza.
Polskie gleby ubogie w selen – wyższe zagrożenie niedoborem
Wiele produktów jest z natury bogatych w selen, dlatego wydawać by się mogło, że problem niedoboru nie powinien występować zbyt często. Jednak w Polsce, ale też w wielu innych krajach Europy, zawartość selenu w glebie jest bardzo niska. Ma to niestety wpływ na cały łańcuch pokarmowy. Nie tylko warzywa, owoce i zboża, ale też mięso zwierząt hodowlanych roślinożernych zawiera niewiele selenu, w efekcie czego spada podaż pierwiastka u człowieka. Warto przy tym zaznaczyć, że niewystarczający poziom selenu w glebie dotyczy aż 77% terenów Polski. Sprawia to, że tak naprawdę wielu z nas jest narażonych na jego niedobór – i to zarówno weganie, wegetarianie, jak i osoby spożywające mięso.
Powinniśmy zatem zachować czujność i w razie jakichkolwiek niepokojących objawów oznaczyć ilość tego pierwiastka w organizmie. Pozwoli to szybko i łatwo określić, czy to właśnie niedobór selenu może być przyczyną naszych problemów.
Na niewystarczającą podaż w diecie są narażone również osoby z zaburzeniami wchłaniania, ubogą dietą, niedożywieniem, żywione pozajelitowo, a także cierpiące na takie choroby, jak zapalenie jelit, marskość wątroby czy choroba Leśniowskiego-Crohna.
Selen w profilaktyce raka – co mówią badania?
Z całą pewnością nie można powiedzieć, że selen jest remedium na raka, jednak istnieją badania potwierdzające jego działanie antykancerogenne. Zbyt niska ilość pierwiastka w organizmie zwiększa ryzyko pojawienia się nowotworu, szczególnie raka prostaty, trzustki, krtani, jajnika, jelita grubego, żołądka i płuc.
Potencjał antyoksydacyjny, ale też prooksydacyjny selenu sprawia, że może on być wykorzystywany w terapii nowotworowej. W procesie leczenia raka sięga się po różne związki tego pierwiastka, między innymi selenian (IV) czy selenometioninę.
Istnieją również badania, które sugerują, że dzięki swoim właściwościom cytotoksycznym selen może wpływać na unicestwianie komórek rakowych.
Z kolei rezultaty badania amerykańskiego NPC (Nutritional Prevention of Cancer Trial) pokazują, że uzupełnienie ilości selenu w organizmie może zmniejszać nie tylko ryzyko zapadnięcia na raka, ale też śmiertelność z powodu tej choroby (Duffield-Lillico i wsp. 2002).
Nadmiar selenu również może być niebezpieczny
Powtórzmy jednak jeszcze raz: zanim sięgniemy po suplement diety z selenem, powinniśmy bezwzględnie sprawdzić jego poziom we krwi. Nadmiar minerału jest bowiem toksyczny i niesie poważne konsekwencje dla zdrowia. Określany jest jako selenoza.
Najważniejsze skutki nadmiaru selenu:
- objawy ze strony układu trawiennego: biegunki, mdłości,
- zmęczenie, bóle stawów,
- łamliwość i odbarwienie paznokci, wypadanie włosów,
- drażliwość, nerwowość, chwiejność emocjonalna.
Co ważne, główną przyczyną nadmiaru jest zazwyczaj nieprawidłowe stosowanie suplementów diety z selenem. Dlatego tak istotna dla zdrowia jest kontrola jego poziomu przed i w trakcie przyjmowania preparatu oraz nieprzekraczanie zalecanych dawek.
Bezpieczna suplementacja selenu – jak powinna wyglądać?
Oznaczenie ilości selenu we krwi powinno się wykonywać na czczo. Koszt badania to 85-100 zł, a średni czas oczekiwania na wyniki wynosi około 10 dni roboczych.
Optymalny poziom selenu mieści się w dosyć wąskich widełkach, dlatego tak ważna jest rozsądna i kontrolowana suplementacja. Najlepiej wykonywać ją pod okiem lekarza, ściśle stosując się do wyznaczonego dawkowania.
Jakie suplementy diety z selenem warto wybrać? Najlepiej przyswajalne postaci tego pierwiastka to L-selenometionina, selenocysteina, se-metyloselenocysteina, a także drożdże wzbogacone w selen. Ważne jest, aby producent dokładnie informował o składzie i zawartoścj selenu w produkcie. Warto sięgać po preparaty sprawdzonych i godnych zaufania marek, takich jak Swanson, Vitaler’s, Solgar czy Now Foods.
Bibliografia:
1. Gietka-Czernel M., Ratajczak M., Rola selenu w organizmie człowieka, Postępy Nauk Medycznych 12/2016, s. 929-933.
2. Molenda A., Muszyńska B., Selen – znaczenie w profilaktyce i terapii schorzeń nowotworowych, Medicina Internacia Revuo, 2017 t. 27 nr 4, s. 272-279.
