Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) to przewlekła i niezwykle uciążliwa choroba, która dezorganizuje codzienne życie. Jej podstawowe objawy to nawracający ból brzucha, cykliczne problemy z wypróżnianiem i nieprawidłowe stolce. Schorzeniu towarzyszy często stres, lęk i przewlekłe zmęczenie. Jak leczyć jelito drażliwe i jaka dieta może być pomocna? Po jakie zioła i domowe sposoby warto sięgnąć?
Złożone przyczyny zespołu jelita drażliwego
Cierpisz na częste bóle brzucha, biegunki lub zaparcia, a badania nie wykazują żadnej choroby? Dolegliwości jelitowe zatrzymują Cię w domu i burzą plan dnia, a lekarze mówią, że nic Ci nie jest? Uwaga - to może być zespół jelita drażliwego.
IBS (ang. irritable bowel syndrome) to choroba czynnościowa o charakterze przewlekłym i nawrotowym. W jej przebiegu dochodzi do zaburzenia interakcji między jelitami a mózgiem. Bezpośrednie przyczyny schorzenia nie są do końca poznane, jednak podkreśla się ich złożony charakter.
Zespół jelita nadwrażliwego może mieć swoje źródło w czynnikach emocjonalnych, genetycznych, dietetycznych, a także immunologicznych. Potencjalną przyczyną może być również zaburzona motoryka układu pokarmowego, a także nieprawidłowy skład mikrobioty jelitowej, czyli nadmiar „złych bakterii”.
Do aktywacji choroby dochodzi najczęściej u osób młodych – w trzeciej lub czwartej dekadzie życia. Zdarza się jednak, że cierpią na nią dzieci, a także osoby starsze. Częściej chorują kobiety, choć schorzenie dotyka również wielu panów.
Zespół jelita drażliwego – objawy
Jelito drażliwe nastręcza wiele trudności diagnostycznych. Uporczywe symptomy budzą często niepokój chorego i rodzą podejrzenia co do poważnej choroby, w tym nowotworowej. Jednak choć zespół jelita nadwrażliwego jest schorzeniem niezwykle uciążliwym, rokowania są tutaj dobre.
Kluczowe objawy jelita drażliwego:
- nawracający ból brzucha (zazwyczaj w ciągu dnia),
- skurcze w jamie brzusznej,
- ból najczęściej pojawia się w podbrzuszu,
- naprzemienne zaparcia i biegunki,
- uporczywe uczucie parcia na stolec,
- nagła potrzeba skorzystania z toalety,
- wrażenie niepełnego wypróżnienia,
- pojawianie się śluzu,
- uczucie pełności, wzdęty brzuch, gazy,
- objawy pojawiają się najczęściej po posiłku.
Warto podkreślić, że dolegliwości występują zazwyczaj krótko po zjedzeniu posiłku. Zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV istnienie zespołu jelita drażliwego sugeruje ból o następującym charakterze: związany z defekacją, zmianą częstotliwości wypróżnień i/lub zmianą konsystencji stolca. Co ważne, musi on pojawiać się przynajmniej przez 1 dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące. Spełnienie tych kryteriów pozwala podejrzewać, że cierpimy właśnie na IBS.
Postaci zespołu jelita nadwrażliwego
IBS jest chorobą o złożonym charakterze i etiologii. Często cierpią na nią osoby wrażliwe, emocjonalne, narażone na silny stres. Wyróżnić można kilka podtypów tego schorzenia, które różnią się kluczowymi objawami.
Zespół jelita drażliwego dzielimy na:
- postać biegunkową,
- postać zaparciową,
- postać mieszaną,
- postać niezróżnicowaną.
Kluczem powyższego podziału jest dominujący wygląd stolca. Jeśli częściej pojawiają się biegunki, a stolec jest wodnisty, lejący się i luźny - mamy do czynienia z postacią biegunkową IBS. W przypadku dominujących zaparć – diagnozowana jest postać zaparciowa IBS. W postaci mieszanej częstotliwość biegunek i zaparć jest zbliżona. Z postacią niesklasfikowaną mamy do czynienia, gdy pacjenta nie da się przypisać do żadnej z trzech pozostałych grup.
Zespół jelita drażliwego – leczenie
Choć nie jest możliwe leczenie przyczynowe IBS, można zrobić bardzo wiele, by skutecznie wyciszyć chorobę i odzyskać komfort życia. Wymaga to zazwyczaj zmiany stylu życia oraz wprowadzenia na stałe zdrowych nawyków. Pomocne są również preparaty probiotyczne i roślinne, które wspierają układ pokarmowy i nerwowy.
Probiotyki
Jedną z potencjalnych przyczyn IBS jest zaburzona mikroflora jelit. Jej wzmocnienie i nasycenie jelit dobrymi bakteriami pomaga wyciszyć chorobę. Odpowiednio dobrane probiotyki zmniejszają nasilenie objawów, a ich skuteczność w leczeniu jelita drażliwego potwierdzają wyniki badań naukowych. W walce z IBS polecane są następujące szczepy bakterii probiotycznych: Lactobacillus, Streptococcus, Bifidobacterium. Z powodzeniem stosowane są także drożdże Saccharomyces boulardi.
Zioła
Wśród ziół na jelito drażliwe znaleźć można zarówno takie, które działają przeczyszczająco i niwelują zaparcia, jak również te o działaniu przeciwbiegunkowym.
Najskuteczniejsze rośliny i zioła na postać biegunkową IBS to: to krawnik pospolity, czarne jagody, kora dębu.
Sprzymierzeńcami w walce z postacią zaparciową IBS są następujące rośliny i nasiona: aloes, rumianek, mięta pieprzowa, nasiona babki płesznik i babki jajowatej.
Suplementy diety
W łagodzeniu symptomów IBS pomocne mogą być suplementy. Warto stosować je regularnie, ponieważ to właśnie wówczas możemy liczyć na najlepsze efekty suplementacji.
Maślan sodu
Wyniki badań naukowych pokazują, że uzupełnienie poziomu kwasu masłowego może wyraźnie zmniejszyć dolegliwości związane z jelitem drażliwym. Suplementacja maślanu sodu łagodzi różne rodzaje bólu przy IBS: ból samoistny, po posiłku, a także przy wypróżnianiu się. Poprawia również motorykę jelita grubego i wspiera regenerację błony śluzowej jelit. Maślan sodu działa też przeciwbiegunkowo i przeciwzapalnie. Warto jednak zaznaczyć, że najlepsze efekty stosowania pojawiają się po około 3 miesiącach suplementacji.
L-glutamina
Aminokwas L-glutamina uszczelnia barierę ochronną jelit i może zapobiegać nieszczelności jelit. Wspiera procesy naprawcze w jelitach i wspomaga ich regenerację. Wpływa korzystnie na wchłanianie substancji odżywczych, które przy długotrwałym IBS może być zaburzone.
Błonnik
Suplementy diety z błonnikiem są szczególnie polecane przy postaci zaparciowej zespołu jelita drażliwego. Podstawowym źródłem błonnika powinna być dieta, jednak możemy wspomóc się preparatami uzupełniającymi poziom tej substancji. Przykładem jest błonnik witalny (z babki płesznik i babki jajowatej) oraz nasiona babki płesznik.
Redukcja stresu i troska o zdrowie psychiczne
Stres może nasilać objawy zespołu jelita drażliwego, dlatego niezwykle ważna jest troska o relaks, rozładowywanie stresu oraz komfort psychiczny. Pomocna jest umiarkowana, a zarazem regularna aktywność fizyczna, jak na przykład spacery, pływanie czy pilates. Warto również trenować świadome oddychanie i wykonywać proste ćwiczenia relaksacyjne.
Farmakoterapia
W łagodnych postaciach choroby zazwyczaj nie stosuje się farmakoterapii. W leczeniu postaci ciężkiej wykorzystywane są leki przeciwbiegunkowe lub przeczyszczające, spasmolityczne, cholinolityczne, antybiotyki, eubiotyki czy leki przeciwdepresyjne.
Dieta przy zespole jelita drażliwego
Ważna w leczeniu zespołu jelita drażliwego jest dieta nieprzetworzona, pozbawiona konserwantów i sztucznych dodatków. Nie ma jednego ścisłego, rygorystycznego jadłospisu, ponieważ każda osoba z IBS może reagować na konkretne produkty nieco inaczej.
Zarówno przy postaci zaparciowej, jak i biegunkowej warto ograniczyć produkty smażone, marynowane, a także warzywa strączkowe, tłuste mięsa czy wędliny. Niewskazane są także ostre przyprawy i pikantne jedzenie.
Wiele osób odczuwa poprawę przy zastosowaniu diety Low FODMAP, która zawiera ograniczoną ilość fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli. Unikać należy tutaj produktów bogatych w laktozę, fruktozę, fruktany i galaktany, a także sorbitol i mannitol.
Przykłady produktów niewskazanych w diecie Low FODMAP to cebula i czosnek, kapusta i kalafior, mleko i produkty mleczne zawierające laktozę, jabłka, gruszki i czereśnie, zboża zawierające gluten, a także miód, pistacje, nerkowce czy migdały.
Ponieważ jest to dieta eliminacyjna, warto jej stosowanie skonsultować z dietetykiem.
Alarmujące objawy przy zespole jelita wrażliwego
Choć IBS mocno utrudnia funkcjonowanie, nie stanowi zagrożenia dla życia, a przy dużej dozie cierpliwości i konsekwencji można to schorzenie okiełznać. Niezwykle ważne jest jednak prawidłowe różnicowanie tej choroby z innymi jednostkami chorobowymi, które mogą nieść większe zagrożenie dla zdrowia.
Jeśli poza klasycznymi objawami IBS zauważymy u siebie nagłe chudnięcie, krew w stolcu czy wodobrzusze, niezwłocznie skonsultujmy się z lekarzem. Równie niepokojące są takie symptomy, jak anemia, gorączka czy dolegliwości gastryczne występujące w nocy. Mogą one oznaczać istnienie choroby współwystępującej z zespołem jelita drażliwego lub też sugerować rozwój nowego schorzenia.
Bądźmy czujni – obserwujmy siebie, swój organizm i reakcje na poszczególne produkty. Jednocześnie dbajmy o równowagę psychiczną, rozsądną suplementację i zdrową dietę.
Bibliografia:
1. Adrych K., Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, Forum Medycyny Rodzinnej 2018, t. 12, nr 6, 224–233.
2. Karnafel W., Krasnodębski P., Mrozikiewicz-Rakowska B., Nehring P., Zespół jelita drażliwego – nowe spojrzenie na etiopatogenezę, Przegląd Gastroenterologiczny 2011; 6 (1): 17–22.
3. Adrych K., Rydzewska G., Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego, Varia Medica, 2020, 4(1), 52–59.
