Niedobór cynku – objawy, przyczyny i zapobieganie

Rola cynku w organizmie człowieka

Cynk to jeden z najważniejszych pierwiastków śladowych w ludzkim ustroju. Jest niezbędny dla prawidłowych podziałów komórkowych i niezwykle istotny dla ogólnoustrojowej homeostazy. Bierze udział w wielu procesach powiązanych ekspresją i stabilizacją genów oraz w naprawie uszkodzeń DNA. Wspiera ochronę antyoksydacyjną.

Jego rolą jest również wspieranie prawidłowej odpowiedzi immunologicznej i odporności. Cynk jest niezbędny do właściwego funkcjonowania grasicy, która jest narządem bardzo ważnym dla układu odpornościowego. Pierwiastek ten jest również składnikiem licznych enzymów i białek. Ma także niebagatelne znaczenie dla procesu spermatogenezy i prawidłowej czynności gruczołów płciowych u mężczyzn. Prawidłowy poziom cynku zmniejsza też niekorzystny wpływ na organizm takich metali ciężkich, jak ołów czy kadm.

Narządem, w którym gromadzi się duża ilość cynku jest siatkówka oka. Mikroelement ten chroni siatkówkę przed zbyt wysokim stężeniem glutaminianu oraz zmniejsza ryzyko chorób oczu. Do właściwości cynku należy również wspieranie procesów regeneracji skóry oraz udział w produkcji keratyny, która buduje włosy i paznokcie.

Przyczyny niedoboru cynku w ustroju

Szacuje się, że nawet co trzeci mieszkaniec globu może spożywać na co dzień za małą ilość cynku. Tym samym około 30% ludzi cierpi na niedobór tego pierwiastka lub jest na niego narażonych. Liczby te pokazują skalę problemu, który może mieć negatywny wpływ na zdrowie człowieka od życia płodowego aż do wieku podeszłego.

Jakie są przyczyny niskiego poziomu cynku w organizmie?

• dieta uboga w produkty obfitujące w cynk,

• zanieczyszczenie środowiska i niższa biodostępność,

• nadmiar metali ciężkich skumulowanych w ustroju,

• ubogi i nieprawidłowo zbilansowany jadłospis,

• przewaga produktów przetworzonych nad naturalnymi,

• nadmierny stres i duży wysiłek fizyczny na co dzień,

• odchudzanie, uprawianie sportu wyczynowego,

• nadmiar cukru i fitynianów w diecie,

• nadmierne spożywanie wapnia i żelaza,

• niedostateczna ilość białka w codziennej diecie,

• upośledzenie wchłaniania cynku w jelitach,

• niektóre schorzenia układu pokarmowego, alergie.

Niedobór cynku może zatem mieć wiele przyczyn, a nierzadko zdarza się, że u jednej osoby występuje ich kilka. Sprawia to, że każdy z nas powinien zachować czujność i w razie niepokojących objawów rozważyć badanie poziomu cynku we krwi.

Objawy niedoboru cynku – na co zwrócić uwagę?

Szerokie spektrum objawów sprawia, że niedobór tego pierwiastka długo może pozostać niezauważony i ignorowany. Część dolegliwości wiązanych bywa z niskim poziomem witaminy C, żelaza czy magnezu. Tymczasem brak poprawy i postępujące symptomy powinny skłonić nas do weryfikacji, czy w naszym organizmie nie brakuje właśnie cynku.

Oto najważniejsze objawy i skutki za małej ilości cynku w ustroju:

• osłabienie koncentracji, pamięci i innych funkcji poznawczych,

• zaburzenia przewodnictwa nerwowego w mózgu,

• zwiększone ryzyko wad układu nerwowego u płodu,

• wyższe ryzyko przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej,

• zanik grasicy i osłabiona odporność organizmu,

• większa ilość infekcji, cięższy przebieg, częstsze powikłania,

• zahamowanie wzrostu u dzieci i nieprawidłowy rozwój kośćca,

• większe ryzyko pojawienia się depresji i nasilenia objawów,

• zaburzona regulacja poziomu cukru, insulinooporność,

• zaburzenia płodności u mężczyzn, słabsza żywotność plemników,

• bielactwo paznokci, problemy skórne, wypadanie włosów,

• gorsze widzenie, „ślepota nocna”, krótkowzroczność.

Tak szeroki zakres symptomów sprawia, że niski poziom cynku może znacząco pogarszać funkcjonowanie całego organizmu. Jest to szczególnie niebezpieczne u dzieci i młodzieży w okresie dojrzewania, kobiet w ciąży, a także u osób starszych, które są bardziej narażone na problemy z obniżoną odpornością.

Niedobór cynku a depresja

Za mała ilość tego pierwiastka to nie tylko wyższe ryzyko infekcji układu oddechowego, ale również większe zagrożenie depresją. Wykazano, że u osób zmagających się ze stanami depresyjnymi oraz chorobą afektywną dwubiegunową notuje się niższy poziom cynku niż u osób, które nie cierpią na te schorzenia. U osób z niedoborem może również występować większe nasilenie objawów choroby. Badania pokazują, że niedobór cynku może być nie tylko skutkiem, ale też efektem depresji. Dochodzi do niego w wyniku m.in. obniżonego w tej chorobie apetytu czy zbyt wysokiego poziomu kortyzolu.

Spożywanie produktów bogatych w cynk może być zatem elementem profilaktyki, jak i uzupełnieniem terapii depresji. Warto jednak zaznaczyć, że suplementacja cynku powinna zawsze przebiegać pod kontrolą lekarza, gdyż nadmiar tego pierwiastka może skutkować problemami gastrycznymi, bólami głowy, a nawet zwiększonym ryzykiem raka.

Niedobór cynku u mężczyzn i kobiet a problemy z płodnością

Cynk to pierwiastek kluczowy z punktu widzenia męskiej płodności. Znacząca jego ilości gromadzi się w gruczole krokowym oraz w plazmie nasienia. Jest on ważny dla rozwoju jąder, a także dla przebiegu spermatogenezy i kondycji plemników. Panowie z niedoborem cynku mogą mieć niższy poziom testosteronu oraz słabsze plemniki.

Dieta bogata w cynk zapobiega niedoborom i pomaga poprawić potencję u mężczyzn. Zwiększa tym samym prawdopodobieństwo zapłodnienia i ogranicza ryzyko rozwoju niepłodności. Co istotne, w przypadku wysokiej aktywności seksualnej zapotrzebowanie na cynk wzrasta, ponieważ wraz z ejakulatem mężczyzna pozbywa się również sporej ilości tego pierwiastka.

Okazuje się, że cynk ma spory wpływ również na kobiecą płodność. Wspiera prawidłowy poziom progesteronu, wpływa korzystnie na owulację, a także zmniejsza ryzyko samoistnego poronienia.

Jak zapobiegać niedoborom cynku? Dieta i suplementacja

Podstawowym źródłem cynku powinna być urozmaicona, dobrze zbilansowana dieta. Szczególnie osoby narażone na czynniki ryzyka niedoboru powinny zadbać o to, aby ich jadłospis zawierał dużo produktów bogatych w cynk.

Najlepsze źródła żywnościowe cynku to ryby, ostrygi, jajka, mięso (szczególnie wołowina i jagnięcina), podroby, rośliny strączkowe i orzechy. Spore ilości znajdują się również w pełnoziarnistych produktach zbożowych, pestkach dyni i siemieniu lnianym. Warto przy tym pamiętać, że cynk z produktów zwierzęcych jest lepiej przyswajalny niż ten z roślinnych.

Jeśli z różnych przyczyn nie jesteśmy w stanie pokryć zapotrzebowania na cynk w ramach diety, możemy sięgnąć po suplementy z cynkiem. Najlepiej przyswajalne postaci pierwiastka to pikolinian cynku, glukonian cynku, cytrynian cynku oraz chelaty aminokwasowe (metioninian, bisglicynian).

Pamiętajmy, że w przypadku suplementacji cynku istnieje spore ryzyko przedawkowania i skutków ubocznych (m.in. anemia, wymioty). Stosujmy preparaty z tym minerałem tylko w uzasadnionych przypadkach i pod kontrolą lekarza – nigdy „na zapas”.

Bibliografia:

1. Grimling B., Meler J., Szcześniak M., Cynk – pierwiastek zdrowia, Farmacja Praktyczna, t. 70, 7/2014, ss. 363-366.

2. Mońka I., Wiechuła D., Znaczenie cynku dla organizmu ludzkiego w aspekcie suplementacji tego pierwiastka, Annales Academiae Medicae Silesiensis, 71, 2017, ss. 314-325.